The upper left section of a sarcophagus relief from an Attic workshop of the Roman imperial period
© Hellenic Ministry of Culture and Sports, Archaeological Receipts Fund 

In 2017, the Manhattan art dealers Royal-Athena Galleries put the upper left section of a Roman-era sarcophagus with a detailed depiction of a combat scene up for sale for a cool 0,000.

The trail of this object led to Italy. Investigators there had busted the notorious antiquities dealer Gianfranco Becchina in 2001. Among the evidence seized there they found polaroid photos and handwritten notes relating to the precisely the sarcophagus exhibited in Manhattan. From these documents, it is clear that Becchina himself bought the object in 1988 for a mere 60,000 Swiss francs from a Greek grave robber known to the police and then stored it in Switzerland. One of the notes included the commission to a restorer to clean up the 200-kg stone and to provide it with a mounting – obviously to make the piece more attractive for the art market.

When all this evidence was discovered Interpol and the Manhattan District Attorney immediately began legal proceedings. In this way, the sarcophagus could be returned to the Greek Consul General in New York in February 2017.

Today the sarcophagus can be seen back in its homeland – at the Athens National Archaeological Museum.

The example in the design of the exhibition posters shows the kind of convoluted paths illegally traded objects can take.

Without knowledge of the context of where they were found, such finds no longer have a ‘home’ or a history that they can tell us about. Everything we could know about the use of the object, about the people that once owned it and its meaning in its cultural milieu are lost if the object cannot be researched in its archaeological context as they are in scientific excavations.

The ‘Stolen Past – Lost Future’ exhibition shows the collective European fight against looting, grave robbing and the illegal trade in archaeological treasures. Cases like that of the sarcophagus show the immense loss of information for us all when objects are stolen and reduced to their monetary value on the market – a loss that affects us all and all of our history.

In the face of the serious political, social and economic challenges that face us today, the protection of our cultural heritage is more important than ever.As something that belongs to us all, our cultural heritage must be maintained for coming generations. ‘Stolen Past – Lost Future’ is a touring exhibition. It will be put on in various museums, universities and other public spaces – in places where decisions are made that influence the future of Europe. The exhibition is a step on the road to an active dialogue and a clear awareness, towards a global moral fight for the protection of cultural heritage.

Το ανώτερο αριστερό τμήμα ανάγλυφης σαρκοφάγου αττικού εργαστηρίου των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων (2ος αι. μ.Χ.)
© Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων

Το 2017 η γκαλερί Royal-Athena Galleries στο Μανχάταν έθεσε προς πώληση για το επιβλητικό ποσό των 500.000 δολαρίων το ανώτερο αριστερό τμήμα σαρκοφάγου ρωμαϊκών χρόνων που φέρει λεπτομερή παράσταση σκηνής μάχης.

Τα ίχνη του αντικειμένου αυτού οδήγησαν μέχρι την Ιταλία. Εκεί είχε συλληφθεί το 2001 ο διαβόητος έμπορος αρχαιοτήτων Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Στο αποδεικτικό υλικό που κατασχέθηκε βρέθηκαν φωτογραφίες πολαρόιντ και χειρόγραφες σημειώσεις που αφορούσαν ακριβώς στη σαρκοφάγο που εκτίθετο προς πώληση στο Μανχάταν. Από τα στοιχεία αυτά συνάγεται ότι ο ίδιος ο Μπεκίνα είχε αγοράσει το αντικείμενο το 1988 για 60.000 ελβετικά φράγκα από έναν γνωστό στην αστυνομία έλληνα αρχαιοκάπηλο και στη συνέχεια το είχε αποθηκεύσει προσωρινά στην Ελβετία. Σε μία από τις σημειώσεις περιλαμβάνεται περαιτέρω η ανάθεση σε έναν συντηρητή του καθαρισμού του βάρους 200 κιλών λίθινου αντικειμένου και του εφοδιασμού του με βάση στήριξης – προφανώς για να καταστεί αυτό περισσότερο ελκυστικό στην αγορά έργων τέχνης.

Όταν αποκαλύφθηκαν αυτά τα αποδεικτικά στοιχεία η Ιντερπόλ και η Εισαγγελία του Μανχάταν κίνησαν αμέσως δικαστικές διαδικασίες. Αυτές οδήγησαν στην παράδοση της σαρκοφάγου το Φεβρουάριο του 2017 στον Έλληνα Γενικό Πρόξενο της Νέας Υόρκης.

Η σαρκοφάγος εκτίθεται σήμερα ξανά στην πατρίδα της – στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Το παράδειγμα του μοτίβου της αφίσας της έκθεσης δείχνει πώς διαπλέκονται οι δρόμοι που μπορεί να ακολουθήσει ένα παράνομα διακινούμενο αντικείμενο.

Ωστόσο τέτοια ευρήματα των οποίων τα ανασκαφικά συμφραζόμενα είναι άγνωστα δεν έχουν πλέον ούτε «πατρίδα» ούτε μία ιστορία που να μπορούν να διηγηθούν. Εάν τα αντικείμενα δεν μπορούν να εξεταστούν ενταγμένα μέσα στα αρχαιολογικά τους συμφραζόμενα, όπως συμβαίνει στις επιστημονικές ανασκαφές, χάνονται όλες οι πληροφορίες για τη χρήση των αντικειμένων, για τους ανθρώπους που κάποτε τα κατείχαν και για τη σημασία που είχαν στο πολιτισμικό τους πλαίσιο.

Η έκθεση «λεηλατημένο παρελθόν – χαμένο μέλλον» παρουσιάζει την κοινή ευρωπαϊκή κινητοποίηση κατά της λεηλασίας, των λαθρανασκαφής και του παράνομου εμπορίου αρχαιολογικών πολιτιστικών αγαθών. Παρουσιάζονται χαρακτηριστικά παραδείγματα – όπως αυτό της σαρκοφάγου – που καταδεικνύουν την τεράστια απώλεια πληροφοριών που υφιστάμεθα όλοι στην περίπτωση που αντικείμενα λεηλατούνται και καταλήγουν για τη χρηματική τους και μόνο αξία στο εμπόριο. Μία απώλεια που πλήττει όλους εμάς και την ιστορία όλων μας.

Ακριβώς λόγω των σοβαρών πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε σήμερα, η προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι όσο ποτέ άλλοτε σημαντική. Ως κοινό μας αγαθό η πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να διατηρηθεί για τις ερχόμενες γενεές. Η έκθεση «λεηλατημένο παρελθόν – χαμένο μέλλον» έχει τον χαρακτήρα μίας περιοδεύουσας έκθεσης. Πρόκειται να παρουσιαστεί σε διάφορα μουσεία, πανεπιστήμια και άλλους δημόσιους χώρους· σε χώρους όπου λαμβάνονται αποφάσεις που επηρεάζουν το μέλλον της Ευρώπης. Η έκθεση αποτελεί ένα βήμα προς την κατεύθυνση του ενεργού διαλόγου και της σαφούς επίγνωσης στην πορεία προς μία παγκόσμια ηθική κινητοποίηση για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.